Enflasyonist ortam, ihmal edilen arz politikaları, yüksek finansman maliyetleri ve gelir–fiyat dengesizliği sorunun başlıca nedenleri arasında. Ayrıca boş konut stoku da büyükşehirlerde fiyatları yukarı çeken görünmez bir bariyer işlevi görüyor.
Ev Sahipliği Düşüyor, Kiracılık Yükseliyor
Türkiye’de ev sahipliği oranı 2016’da yüzde 59,7 iken 2024’te yüzde 56,1’e geriledi. Aynı dönemde kiracı oranı yüzde 24,4’ten yüzde 28’e çıktı. OECD ortalaması yüzde 70,9 seviyesindeyken Türkiye’nin bu tabloya gerilemesi dikkat çekici bulunuyor.
Hanelerin yüzde 84,8’i konut giderlerinin bütçelerini zorladığını belirtiyor. Kira yükü artık yalnızca dar gelirli aileleri değil, orta sınıfı da ciddi biçimde baskı altına alıyor.
Aşamalı Mülkiyet ve Kooperatif Modeli Çözüm Olabilir
Uzmanlar, uluslararası deneyimlerin Türkiye’ye yol gösterici olabileceğini vurguluyor. İngiltere’de uygulanan aşamalı mülkiyet modelinde alıcı önce evin yüzde 25–50’sini satın alıyor, kalan pay için kira ödüyor. Geliri arttıkça yeni paylar alarak tam mülkiyete ulaşabiliyor. Benzer bir sistemin Türkiye’de TOKİ veya belediyeler eliyle genç haneler için uygulanabileceği belirtiliyor.
Buna ek olarak, İsviçre ve Almanya’da yaygın olan kooperatif konut modeli maliyetleri düşürürken uzun vadeli kira istikrarı sağlıyor. Bu model, kolektif finansman gücü sayesinde erişilebilirliği artırma potansiyeline sahip.
Sosyal Kiralık Konut İçin Kamu-Özel İş Birliği
Türkiye’de sosyal konut üretimi bugüne kadar büyük ölçüde satılık projeler üzerinden yürütüldü. Ancak barınma krizini hafifletmek için sosyal kiralık konutun artık gündeme alınması gerektiği vurgulanıyor.
Bu üretimin yalnızca kamuya bırakılmasının sürdürülebilir olmayacağı ifade ediliyor. TOKİ’nin üretim kapasitesi, belediyelerin yerel planlama gücü ve özel sektörün finansman esnekliği bir araya getirildiğinde gençler, öğrenciler, mevsimlik çalışanlar ve güvencesiz haneler için erişilebilir kiralık konut üretmek mümkün hale gelebilir.
Uzmanlara göre Türkiye’nin önünde duran en kritik görev, bu ortaklık modelini kalıcı bir politika haline getirmek.