Gayrimenkul devirleri veya vekalet işlemleri sırasında 65 yaşını doldurmuş vatandaşların noterler tarafından otomatik olarak sağlık kuruluşlarına yönlendirilmesi, sıkça tartışılan ve mağduriyet yaratan konuların başında geliyor. "Akli melekelerin yerinde olup olmadığının" tespiti gerekçesiyle istenen bu raporlar hakkında beklenen emsal karar geldi.
Konuyu hukuki açıdan değerlendiren uzmanlar ve TİHEK kararları, yaşlılığın tek başına bir "ehliyetsizlik karinesi" sayılamayacağını ortaya koydu.
TİHEK: Yaşa Dayalı Rapor İstemek Ayrımcılıktır
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK), noterlerin işlem öncesi 65 yaş üstü bireylerden rutin olarak sağlık raporu talep etmesini insan haklarına aykırı buldu. Kurumun verdiği emsal niteliğindeki kararda şu ifadelere yer verildi:
"Yaş temelli genelleme yapılamaz. Herkes işlem ehliyeti yönünden bireysel olarak değerlendirilmeli. 65 yaş üstü olmak tek başına ehliyetsizlik karinesi oluşturmaz."
Bu karar, noterlerin "risk almamak" adına uyguladıkları otomatik prosedürlerin ayrımcılık yasağını ihlal ettiğini netleştirmiş oldu.
Hukukçular Ne Diyor? Kanunda Böyle Bir Zorunluluk Yok
Konuyla ilgili değerlendirmelerde bulunan Tekirdağ Barosu avukatlarından Ergün Vardar, mevzuatta yaşa bağlı bir rapor zorunluluğu bulunmadığının altını çizdi.
Noterlik Kanunu ve Yönetmeliği'nde "65 yaş üstü sağlık raporu getirmelidir" şeklinde bir madde olmadığını belirten Vardar, şu kritik uyarıları yaptı:
Rutin Uygulama Hukuksuzdur: Noterlerin görevi kişinin yaşını değil, işlem anındaki "fiil ehliyetini" (ayırt etme gücünü) kontrol etmektir.
Kolaycılık Onur Kırıyor: Sırf yaşı nedeniyle bir vatandaştan rapor istemek, hukuki güvenliği sağlamaktan ziyade, kişinin onurunu zedeleyen ve işi yokuşa süren bir "kolaycılık" yöntemidir.
Noter Hangi Durumda Rapor İsteyebilir?
TİHEK kararı ve hukukçuların görüşü, noterlerin hiçbir zaman rapor isteyemeyeceği anlamına gelmiyor. Ancak burada kriter "Yaş" değil, "Makul Şüphe" olmak zorunda.
Bir noter ancak şu durumlarda sağlık raporu talep edebilir:
Kişinin beyanlarında tutarsızlık varsa,
İşlem anında algı problemi veya zihinsel yetersizlik emareleri görülüyorsa,
Konuşmayı anlamakta güçlük çekiliyorsa,
İşlem konusuyla ilgili sıra dışı bir risk veya ihbar söz konusuysa.
Tapu ve Kadastro: Yaş Sınırımız Yok
Benzer bir kafa karışıklığı tapu müdürlüklerinde de yaşanabiliyor. Ancak Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü de konuya son noktayı koyarak resmi görüşünü açıkladı: "Tapu işlemlerinde 65 yaş üstüne ilişkin bir sağlık raporu zorunluluğu yoktur."
Vatandaş Ne Yapmalı?
Eğer noter veya tapu dairesinde sadece yaşınızdan dolayı (herhangi bir akli yetersizlik şüphesi olmaksızın) sizden rapor isteniyorsa şu adımları izleyebilirsiniz:
Gerekçe İsteyin: Noterden sağlık raporu isteme gerekçesini "yazılı" olarak talep edin.
Şikayet Edin: "65 yaş üstü" olmak dışında bir gerekçe sunulamıyorsa, Noterler Birliği'ne dilekçe verin.
TİHEK Başvurusu: Ayrımcılık yasağının ihlal edildiği gerekçesiyle TİHEK'e başvurun.
Tazminat Hakkı: Rencide edildiğiniz ve haksız yere zaman/maliyet kaybına uğradığınız için manevi tazminat davası açma hakkınız saklıdır.
